Mówimy tu o globalnym podatku minimalnym, funkcjonującym pod nazwą GloBE Rules („Global Anti-Base Erosion”) – będącym częścią tzw. filara II (Pillar Two) w ramach porozumienia OECD/G20. Główny cel: sprawić, by wielkie korporacje międzynarodowe (ang. MNE – multinational enterprises) płaciły minimum 15 % efektywnego podatku na swoje dochody w każdej jurysdykcji, w której działają. Kryterium objęcia: grupa kapitałowa o skonsolidowanych przychodach przekraczających 750 mln € (próg może się różnić w zależności od kraju).
Dlaczego to wprowadzono?
Wyzwania poprzedniego systemu
- Globalizacja i cyfryzacja sprawiły, że firmy coraz łatwiej przenosiły zyski do jurysdykcji o bardzo niskim podatku („raje podatkowe”).
- System międzynarodowy był fragmentaryczny – podatki płacone tam, gdzie formalnie spółka jest zarejestrowana, niekoniecznie tam, gdzie generuje wartość.
- Rywalizacja podatkowa między państwami („race to the bottom”) – obniżanie podatków by przyciągać inwestycje, co jednak osłabiało wpływy państw i zwiększało nierówności.
Co ma osiągnąć podatek minimalny?
- Stworzyć podłogę podatkową – jeżeli efektywna stawka podatku w danym państwie jest niższa niż 15 %, firma może zostać objęta przez tzw. top-up tax („dopłatę podatkową”) w innej jurysdykcji, by osiągnąć ten poziom.
- Zmniejszyć motywację do przenoszenia zysków i wykorzystywania luk prawnych w różnych krajach.
- Wzmocnić sprawiedliwość w opodatkowaniu – by firmy płaciły w tych krajach, w których realnie działają.
Jak to działa w praktyce?
Kluczowe mechanizmy
- Efektywna stawka podatkowa (ETR) – firma musi obliczyć, w jakiej wysokości faktycznie podatek zapłaciła w danym kraju, względem dochodu tam osiągniętego. Jeżeli ETR < 15 %, aktywuje się mechanizm.
- Top-up tax – jeśli podatek zapłacony w danym państwie jest za niski, inne państwo (lub państwa) mogą nałożyć dodatkowy podatek, by „dopłacić” do poziomu 15 %.
- Wyłączenie z substancji (substance-based carve-out) – pewna część dochodu związana z aktywami materialnymi i zatrudnieniem może być wyłączona z obliczania podatku minimalnego, by nie karać firm za inwestycje realne.
- Próg przychodów – reguła dotyczy dużych grup kapitałowych; małe firmy są zwykle poza zakresem.
Kiedy i gdzie zaczyna obowiązywać?
- Porozumienie zostało przyjęte w październiku 2021 przez ponad 135 jurysdykcji.
- Zaczął obowiązywać od roku finansowego 2024 (dla wielu państw) – choć różne kraje mogą mieć różne terminy.
Jakie są skutki i wyzwania?
Pozytywne oczekiwania
- Zwiększenie wpływów podatkowych państw – dzięki mniejszemu odprowadzaniu zysków do rajów podatkowych.
- Ułatwienie działania w warunkach uczciwszej konkurencji podatkowej między krajami.
- Możliwy efekt odstraszający wobec agresywnych optymalizacji podatkowych.
Wyzwania i krytyka
- Skala wpływu może być ograniczona – jedno badanie wskazywało, że zakres dodatkowych wpływów może być znacznie mniejszy niż oczekiwano.
- Implementacja w różnych krajach – różne tempo, różne interpretacje, ryzyko podwójnego opodatkowania lub luk.
- Kraje o niższych podatkach mogą czuć się dotknięte – gdyż wielu inwestorów może ich unikać albo państwa te mogą stracić konkurencyjność.
- Konieczność dużej ilości danych, współpracy międzynarodowej i zmiany prawa wewnętrznego – administracyjnie to duże wyzwanie.
Co to oznacza dla Polski?
Dla Polski jako członka UE i uczestnika wielu konwencji międzynarodowych oznacza to, że duże przedsiębiorstwa działające w Polsce lub prowadzące działalność zagraniczną muszą brać pod uwagę nowe reguły. Oznacza to m.in.:
- Firmy z przychodami powyżej granicy (ok. 750 mln €) muszą monitorować czy ich efektywny podatek w każdym kraju jest ≥15 %.
- Jeżeli stawka w danym kraju jest niższa, mogą wystąpić „top-up” podatki lub konieczność zmiany struktury opodatkowania.
- Polska może oczekiwać wzrostu wpływów podatkowych z części działalności wielkich grup – choć efekt może być rozłożony w czasie.
- Dla mniejszych firm (poniżej progu) zmiany mogą być mniej odczuwalne, ale otoczenie prawne i podatkowe stale się zmienia, więc także one powinny obserwować trendy.
Podsumowanie
Wprowadzenie podatku minimalnego „GloBE” to krok milowy w globalnym systemie podatkowym. Celem jest ograniczenie wyścigu w dół i unikania podatków przez wielkie korporacje, zapewnienie, że płacą one swoją część tam, gdzie generują wartość. Implementacja jest jednak skomplikowana, wymaga koordynacji i czasu. Dla Polski i polskich firm oznacza to nowe warunki gry – zarówno wyzwania, jak i szanse